Mehmet Öner
Maliye Bakanlığı Eski Baş Hesap Uzmanı
Yeminli Mali Müşavir
moner@monerymm.com
Hepimizin malumu olduğu üzere 13.09.2018 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan "Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair" 85 Numaralı Cumhurbaşkanı Kararı ile Türkiye'de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki bazı ticari işlemlerinin sözleşme bedeli ve ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden olamayacağı; bu işlemlerde Türk Lirası kullanılacağı düzenlendi.
Son yıllarda yayınlanan düzenlemelerden en kısa ve üzerinde en çok tartışma yapılanı sanırım bu Cumhurbaşkanı Kararı oldu; kararı okuyan herkes kararın kapsamını farklı yorumladı. Kararı okuyanların bir kısmı, kararın yalnızca kiralama işlemlerini kapsadığını söylerken; dikkatli okuyanlar tüm ticari işlemleri kapsadığını, kamuoyunda oluşan intibanın ötesinde ticari hayattaki tüm işlemleri derinden etkileyeceğini iddia ediyor.
Karar hangi işlemleri kapsıyor?
Kararın hangi işlemleri kapsadığını anlamak için önce Resmi Gazetede yayınlandığı haliyle bakalım.
“g) Türkiye'de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz.”
Kararın hangi işlemleri kapsadığı Resmi Gazete’de yayınlanan metinden net anlaşılamadığını düşünerek kararı anlaşılabilir parçalara böldüğümüzde karşımıza çıkan metin ise şu şekilde.
“g) Türkiye'de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki
- menkul ve gayrimenkul alım satım,
- taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile
- iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde
sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz.”
Görüldüğü üzere kamuoyunda oluşan kanaatin aksine, karar ile yalnızca gayrimenkul kiralamalarında değil, tüm menkul ve gayrimenkul alımlarında da Türk Lirası zorunluluğu getirilmiştir. Menkul alım satımından kasdedilen gayrimenkuller dışındaki ticarete konu olan masa, sandalye, cep telefonu, demir, çimento gibi her türlü menkul mallardır.
Karar yalnızca yazılı sözleşmeleri mi kapsıyor? Günlük alışverişimiz de karar kapsamına giriyor mu?
Karar yazılı ve sözlü tüm sözleşmeleri, alım satımı kapsıyor. Her gün yaptığımız alışveriş aslında yazılı sözleşmeye dayanmayan, fiilen yapılan mal teslimi ve bedel ödemesi ile gerçekleşen sözleşme niteliğinde. İster bir dükkana girerek şahsen bir malı satın alalım, ister internet üzerinden bir mal siparişi verelim yaptığımız bu ticari işlemlerin tamamı karar kapsamında Türk Lirası olarak yapılmak zorunda.
Sözleşme yapılmadan yapılan satışlarda etiketteki fiyat döviz cinsinden olabilir mi?
Karardaki “sözleşme bedeli döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz” hükmü gereğince etiketlerde döviz cinsinden bedel belirtilmesi mümkün değildir. Borçlar Kanunu hükümleri gereğince etiketlerindeki fiyat satıcı tarafından malın satış bedelinin potansiyel alıcılara önerilmesidir. Bu bedelin alıcılar tarafından yazılı veya sözlü kabul edilmesi durumunda, etiketteki fiyat sözleşme bedeli olarak sözleşmenin tamamlanması rolünü oynar. Etiketlerde yer alan aslında sözleşme bedeli olan fiyatın karar kapsamında döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması, ilan edilmesi karar kapsamında mümkün değildir.
Döviz cinsinden fatura düzenlemek mümkün müdür?
Türkiye'de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenecek haller dışında, kendi aralarındaki karar kapsamındaki işlemler sebebiyle döviz cinsinden fatura düzenlemesi de mümkün değildir. Fatura Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre tarafların arasındaki sözleşmeye uygun olarak satılan mala ilişkin malın niteliği, miktarı, fiyatı gibi bilgileri içeren ticari belge statüsündedir. Karar kapsamında sözleşme bedelinin Türk Lirası olması mecburiyeti, otomatik olarak bu sözleşmeye dayalı olarak düzenlenen ve ticari işlemlerde borç alacak tutarını gösterecek satış faturasının da Türk Lirası cinsinden düzenlenmesi zorunluluğunu beraberinde getirmektedir.
Kararın uygulaması yayını tarihinde mi başlıyor?
Kararın uygulama tarihi açısından da kafa karışıklığı mevcuttur. Kamuoyu daha çok önceden düzenlenmiş sözleşmelere konsantre olmasına rağmen, karar her gün yaptığımız ticari işlemler için yürürlüğe girmiştir.
Kararın yayımı tarihinden önce düzenlenmiş ve halen yürürlükte olan sözleşmelerin bedelleri, kararın yayımı tarihinden itibaren 30 gün içinde Türk Lirası olarak yeniden belirlenmek zorundadır.
Bunun ötesinde, karar ile getirilen Türk Lirası zorunluluğu yeni yapılacak yazılı sözleşmeler, sözleşme yapılmadan gerçekleşen günlük ticaret, düzenlenecek faturalar ve satış etiketleri veya fiyat listeleri açısından yayım tarihi olan 13 Eylül itibariyle başlamış durumdadır.
Tartışmalı tüm bu konulardaki uygulamanın nasıl olacağına ilişkin Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın düzenlemelerini herkesle birlikte bekliyoruz.