Haber Asansörü dergisi Ocak - Şubat 2018 sayısında yayınlanan yazım.
Ar-Ge Nedir ?
Mehmet Öner
Maliye Bakanlığı Eski Baş Hesap Uzmanı
Yeminli Mali Müşavir
Ar-ge konusu gündeme geldiğinde şirketlerin ilk tereddüt ettiği nokta hangi faaliyetlerin ar-ge olduğu, hangilerinin ar-ge olmadığı. Hatta zihinlerdeki ar-ge kavramı yüzünden ar-ge den uzak duran, ulaşılamaz olarak gören çok sayıda şirket var. Bu sebeple moda olan ancak çok da kafamızda şekillenmeyen bu kavramın sınırlarını çizmekte, tanımlamakta fayda var.
Ar-ge araştırma ve geliştirme sözcüklerinin kısaltılmasıdır. Araştırma mevcutta olmayan bir ürün, üretim yönteminin ilk defa hayata geçmesi için yapılan faaliyetleri anlatırken; geliştirme mevcut olan, üretimi devam eden ürünlerin veya üretim yöntemlerinin ürün kalitesi, üretim maliyeti veya zamanı gibi açılardan daha üst, daha verimli seviyeye çıkarılması için yapılan çalışmaları ifade etmektedir.
Ar-ge çalışmalarının hedefi her zaman dünyada bugüne kadar üretilmemiş ürünü veya teknolojiyi geliştirmek değildir. Türkiye’de üretilemeyen bir ürünün Türkiye’de üretilmesi için yapılan çalışmaları, şirketinizin bu güne kadar üretemediği ürünleri üretmesi için yapılan çalışmaları da ar-ge kapsamında değerlendirmek gerekir.
Ar-ge aslında herkesin yapamadığını yapma çabasıdır. Tüm şirketler aynı yada benzer ürünleri düşük karlar ile üretirken kimsenin üretemediği ürünleri yüksek karlarla üretme uğraşısıdır. Herkes yarın ne olacak kaygısıyla uykusuz kalırken gelecekteki kazançtan emin olmak üzere bugünden geleceğe yatırım yapmak da diyebiliriz.
Türkiye’deki işletmelerin çoğunda ürün geliştirme faaliyetleri zaten var olan ve devam eden faaliyetler. Araştırmaya yönelik faaliyetlere ise ülkemizde maalesef daha az rastlamaktayız.
Uluslararası Literatür ve Türk Mevzuatında Ar-ge Kavramı
Frascati Kılavuzuna Göre Ar-Ge Tanımı
Frascati kılavuzu olarak anılan, OECD koordinatörlüğünde üye ülkelerin uzmanları tarafından ilk baskısı 1963 yılında İtalya’nın Frascati kentinde hazırlanan, hâlihazırda Avrupa Birliği istatistik ofisi ve Avrupa Komisyonu’nun da katkılarıyla hazırlanıp 2002 yılında yayımlanan altıncı baskısı, dünya çapında yaygın bir referans belgesi olarak kullanılan, yakın zamanda Türkiye’de de referans olarak kullanılacak, ar-ge, ar-ge harcaması gibi temel kavramları tanımlayan belgeye göre:
Ar-ge insan, kültür ve toplumun bilgilerinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bu bilgilerin yeni uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik olarak yürütülen yaratıcı çalışmalardır.
Oslo Kılavuzuna Göre Ar-Ge Tanımı
OECD ve Avrupa Komisyonu bir ortak girişimle ilki 1992 yılında, üçüncü sürümü de 2005 yılında yayımlanan bir kılavuz hazırlamışlardır. Oslo Kılavuzu olarak adlandırılan bu rehber, inovasyonun tanımlanması ve ölçümüne ilişkin standartları ortaya koymak hedefini gütmüştür. Çok sayıda ülke Oslo Kılavuzu’nda ortaya konan yapıyı kabul etmiştir. Kılavuza göre:
İnovasyon; işletme içi uygulamalarda, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni veya önemli derecede iyileştirilmiş bir ürün (mal veya hizmet), süreç, yeni bir pazarlama yöntemi veya yeni bir örgütsel yöntemin gerçekleştirilmesidir.
ürün inovasyonu,
süreç inovasyonu,
pazarlama,
organizasyon
Sayılan dört tür inovasyondan sadece ürün ve süreç inovasyonu teknoloji kavramını içermektedir.
5746 Sayılı Araştırma, Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanuna Göre Ar-Ge Tanımı
Ülkemizdeki ar-ge faaliyetlerinin desteklenmesi hakkındaki 5746 sayılı kanuna göre:
Araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetlerdir.
Kanuna ilişkin tebliğ ile ar-ge faaliyeti sayılmayan işlemler tek tek sayılmıştır. Ar-ge faaliyeti sayılmayan bu faaliyetler:
Pazarlama faaliyetleri, piyasa taramaları, pazar araştırması ya da satış promosyonu,
Kalite kontrol,
Sosyal bilimlerdeki araştırmalar,
Petrol, doğalgaz, maden rezervleri arama ve sondaj faaliyetleri,
İlaç üretim izni öncesinde en az iki aşaması yurt içinde gerçekleştirilmeyen klinik çalışmalar ile üretim izni sonrasında gerçekleştirilen klinik çalışmalar,
Bir Ar-Ge projesi kapsamında olmaksızın icat edilmiş ya da mevcut geliştirilmiş süreçlerin kullanımı,
Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine yönelik olmayan şekil, renk, dekorasyon ve benzeri estetik ve görsel değişiklikleri içeren biçimsel değişiklikler,
Programlama dilleri ile işletim sistemleri hariç olmak üzere, internet sitelerinin ve benzerlerinin hazırlanmasına yardımcı mevcut yazılımların kullanılması suretiyle yapılan yazılım geliştirme faaliyetleri,
Yazılımlara ilişkin, bilimsel veya teknolojik ilerlemeler veya teknolojik belirsizliklerin çözülmesini içermeyen olağan ve tekrarlanan faaliyetler,
Kuruluş ve örgütlenmeyle ilgili araştırma giderleri,
Üretim ve üretim altyapısına yönelik yapılan yatırım faaliyetleri, ticari üretimin planlanması ve seri üretim sürecine ilişkin harcamalar,
Numune verilmek amacıyla prototiplerden kopyalar çıkarılıp dağıtılması ve reklam amaçlı tüketici testleri,
Bir Ar-Ge projesi kapsamında olmaksızın yeni süreç, sistem veya ürün ortaya konulmasına hizmet etmeyen doğrudan veya gömülü teknoloji transferi,
Ar-Ge ve yenilik faaliyetleriyle geliştirilen ürüne veya sürece ilişkin fikrî mülkiyet haklarının edinimi dışında bu hakların korunmasına yönelik faaliyetler.